مقدمه
در دنیای امروز، هوش مصنوعی (AI) به یکی از ابزارهای رایج در جست‌وجو، مشاوره و حتی انتخاب متخصصان از جمله پزشکان، روان‌شناسان و وکلا تبدیل شده است. اما آیا می‌توان به پاسخ‌های این سیستم‌ها درباره سوابق و اعتبار حرفه‌ای افراد اعتماد کرد؟ بسیاری از مردم برای یافتن وکیل نیز به موتورهای جستجو و وب‌سایت‌های ارائه‌دهنده لیست وکلا که به "لیستیک" معروفند مراجعه می‌کنند. اما آیا این روش نیز قابل اعتماد است؟
متأسفانه، شواهد نشان می‌دهد که اتکا به این لیست‌ها، به خصوص آن‌هایی که بر پایه مدل‌های تبلیغاتی و پولی عمل می‌کنند، میتواند منجر به گمراهی جدی و آسیب‌های جبران‌ناپذیر حقوقی شود.
در این مقاله با بررسی یک نمونه واقعی، نشان می‌دهیم چرا گاهی اعتماد کورکورانه به چت‌بات‌ها مانند ChatGPT یا Gemini میتواند منجر به نتایج فاجعه‌بار شود.
روایت یک اشتباه جدی: وقتی چت‌بات سابقه‌ی یک‌ساله را ۱۵ سال اعلام می‌کند
چندی پیش، خانمی با مراجعه به دفتر ما در اصفهان، ادعایی غیرمنتظره را مطرح کرد. او گفت برای حل یک دعوای حقوقی مهم، از چت‌بات Gemini برای انتخاب وکیل کمک گرفته و این سامانه، وکیلی را با عنوان «وکیل با ۱۵ سال سابقه» معرفی کرده بود. اما در بررسی سوابق مشخص شد که آن وکیل فقط یک سال از پروانه پایه‌یک او گذشته و تجربه عملی چندانی در دعاوی مشابه نداشته است.
نتیجه؟
پرونده این خانم به دلیل عدم آشنایی وکیل معرفی‌شده با رویه‌های خاص دادگاه، دچار آسیب جدی شد. در واقع، اشتباه هوش مصنوعی مستقیماً به ضرر یک فرد حقیقی تمام شد.
ماهیت نادرست لیستیک های پولی
واقعیت این است که برخی از وب‌سایت‌هایی که اقدام به معرفی و لیست کردن وکلا می‌کنند، نه بر اساس تخصص، سابقه واقعی یا کیفیت خدمات، بلکه بر مبنای مبلغ پرداختی وکلا، رتبه‌بندی‌ها را تعیین می‌کنند.
وکلایی که حاضرند هزینه بیشتری بپردازند، در صدر لیست‌ها قرار می‌گیرند و با عناوینی نظیر "بهترین وکیل" یا "وکیل معروف" معرفی می‌شوند. این در حالی است که ممکن است این افراد حتی یک سال هم از دریافت پروانه وکالتشان نگذشته باشد و تجربه و تخصص کافی برای رسیدگی به پرونده‌های پیچیده مردم را نداشته باشند.
چرا این اتفاقات رخ میدهند؟
۱. نبود پایگاه داده رسمی در چت‌بات‌ها
مدل‌های زبانی مانند ChatGPT و Gemini به داده‌های واقعی و رسمی دسترسی زنده ندارند مگر اینکه به آنها متصل شوند. این یعنی اگر از آنها درباره سابقه یک وکیل یا تخصص یک پزشک بپرسید، اغلب براساس حدس، قرینه‌سازی زبانی یا اطلاعات برگرفته از سایتهای لیستیک یا تاریخ‌گذشته پاسخ میدهند.
۲. شباهت اسمی وکلاء
در بسیاری از موارد، چت‌بات‌ها بین دو یا چند فرد با نام یا موقعیت مشابه دچار خطا می‌شوند. مثلاً اگر وکیلی با نام «مهدی رضایی» در اصفهان و دیگری در تهران باشد، احتمال دارد سوابق یکی به دیگری نسبت داده شود.
۳. عدم بررسی پروانه و سابقه واقعی
چت‌بات‌هایی مانند ChatGPT یا Gemini نمی‌توانند به سامانه‌هایی مانند سایت اسکودا یا دادگستری برای اعتبارسنجی وکیل دسترسی داشته باشند. در نتیجه، ممکن است سابقه‌ای را صرفاً براساس محتوای وب (که گاه توسط خود فرد منتشر شده) اعلام کنند.
۴. ناتوانی در درک مسئولیت حقوقی
هوش مصنوعی هنوز مسئولیت‌پذیر نیست. چت‌بات‌ها نمی‌دانند که دادن اطلاعات غلط درباره یک وکیل چه تبعاتی برای موکل یا حتی خود آن وکیل خواهد داشت.
تفاوت فاحش بین دانستن اسم یک وکیل و اعتماد به صلاحیت او
بسیاری از افراد تصور می‌کنند اگر چت‌بات یا سایتهای لیستیک و یا موتور جست‌وجو نام فردی را نمایش دهد، یعنی آن فرد قابل اعتماد و حرفه‌ای است. در حالی‌که این فرض در دنیای واقعی و حقوقی کاملاً اشتباه است.
مثلاً ممکن است فردی تنها به‌خاطر فعالیت گسترده در شبکه‌های اجتماعی یا تبلیغات، بیشتر دیده شود، اما تجربه واقعی او در دعاوی مهم، صفر باشد. چنین فردی حتی اگر پروانه وکالت پایه یک هم داشته باشد، به معنی تبحر و خبرویت وی نبوده چرا که صرف داشتن پروانه وکالت بدون اخذ تجربیات عملی در محاکم برای سپردن پرونده های مهم به اوکافی نیست.
مسئولیت هوش مصنوعی در آینده چگونه باید تعریف شود؟
یکی از چالش‌های آینده‌ی حقوقی، تعیین حد و مرز مسئولیت هوش مصنوعی در دادن اطلاعات نادرست است. به‌خصوص در حوزه‌هایی مانند:
معرفی پزشک یا جراح
معرفی وکیل برای طلاق یا قتل
توصیه سرمایه‌گذاری مالی
مشاوره دارویی یا روان‌پزشکی
در حال حاضر، چت‌بات‌ها در پاسخ‌هایشان از عبارت‌هایی مانند "من توصیه حقوقی نمی‌کنم" یا "بهتر است با یک وکیل واقعی مشورت کنید" استفاده می‌کنند، اما این جمله‌ها در عمل مانع آسیب‌دیدن افراد نمی‌شوند.
راه‌حل چیست؟
۱. مراجعه به سایت رسمی وکلا
قبل از اعتماد به هر چت‌بات یا سیستم هوش مصنوعی، و یا مراجعه به سایتهای لیستیک میتوانید نام و سوابق وکیل را در سامانه‌های رسمی مانند سایت کانون وکلای دادگستری، سامانه کشوری وکالت یا سایت شخصی وکیل بررسی کنید.
۲. پرس‌وجوی مستقیم از وکیل
هیچ‌چیز جای تماس مستقیم با وکیل را نمی‌گیرد. پرسیدن درباره سال اخذ پروانه، نوع پرونده‌هایی که کار کرده و سابقه دفاع در دادگاه، حق طبیعی موکل است.یک موکل میتواند با حضور در دفتر وکیل نمونه آرایی که در مورد موضوع مورد وکالت وی قبلا توسط وکیل مورد نظر در موارد مشابه به نفع موکلین وی اخذ گردیده را از وی بخواهد و وکیل نیز میتواند با حفظ محرمانگی اسامی طرفین پرونده ، نمونه اقدامات انجام پذیرفته و آراء مثبت اخذ شده را به وی نشان دهد.
۳. جست‌وجو در منابع معتبر، نه فقط شبکه‌های اجتماعی
اگر وکیلی فقط در اینستاگرام یا تیک‌تاک فعال است ولی مقاله حقوقی، رفرنس یا نمونه‌کار معتبر ندارد، احتمالاً بیشتر به دنبال دیده شدن است تا دفاع واقعی از حقوق شما.
۴. شناسایی نشانه‌های یک وکیل باتجربه
وکیل باتجربه معمولاً:
حداقل ۵ تا ۱۰ سال سابقه مستمر دارد.
در چند پرونده مشابه با موضوع شما کار کرده است.
در سایت یا وبلاگ خود مانند https://www.isfahanattorney.ir تحلیل‌های حقوقی عمیق نوشته، و پادکست یا ویدئو آموزشی حقوقی داشته باشد و نه صرفا فقط تبلیغ نماید .
در برابر پرسش‌های دقیق حقوقی، پاسخ فنی و مستند می‌دهد.
پیامدهای حقوقی معرفی اشتباه وکیل توسط هوش مصنوعی و سایتهای لیستیک
اما به نظر میرسد امکان پیگیری حقوقی از باب مسولیت مدنی برای سایتهایی که بدون پشتوانه و فقط بر اساس پرداخت پول و به شکل غیر واقعی وکیلی را به عنوان معروف ترین یا خبره ترین معرفی کرده و از این جهت فردی فریب خورده و به وکیلی به اشتباه وکالت داده که گمان میکرده بهترین وکیل است و به خاطر عدم آگاهی و توان دفاع وکیل در دادگاه به حقوق وی لطمه وارد شده وجود داشته باشد .
اکنون پرسش مهمی است که در آینده باید مطرح شود:
آیا چت‌بات‌ها باید مسئول باشند؟
اگر معرفی نادرست منجر به خسارت مالی یا تضییع حق شود، چه کسی پاسخگوست؟
آیا قوانین حمایت از مصرف‌کننده باید به چت‌بات‌ها تسری یابد؟
نتیجه‌گیری
اعتماد صرف به سایتهای لیست شده و چت‌بات‌ها و هوش مصنوعی برای انتخاب وکیل، یک ریسک جدی است که میتواند تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. هیچ‌چیز جای بررسی حضوری، تحقیق مستقیم و اعتماد به تجربه را نمی‌گیرد. اگرچه هوش مصنوعی میتواند به‌عنوان ابزار کمکی عمل کند، و یا سایتهای لیستیک اطلاعاتی کلی ارائه میدهند ، اما در نهایت این شما هستید که باید با دقت، منطق و احتیاط، وکیل خود را انتخاب کنید.